Cultuurhistorisch tijdschrift Oer

Oer 58 (uitgave november 2025)

Mirjam van Velzen-Barendsen ging voor Oer op bezoek bij de familie Pelgrum uit Vorden en besprak de lange historie van het geslacht. Familiegeschiedenis lijkt ook wel een beetje het thema van deze editie: Aggie Daniëls schreef over de familie Levy uit Terborg, die zwaar heeft geleden tijdens de oorlog, Joop Seebus schetst op zijn beurt een beeld van het leven van zijn grootvader die werkzaam was als tuinbaas op Huis ’t Joppe.

Vivian Lammerse dook in de geschiedenis van de Zelhemse muziekvereniging Union, Sander Grootendorst verdiepte zich in de geschiedenis van de Baakse Overlaat, Wouter Derksen beschreef het leven van de onbekendste kunstenaar uit de familie Van Straaten, Rob, en Anne de Jong verhaalt over de opkomst en neergang van de tramlijnen in onze regio. Deze editie wordt geopend met een interview met de nieuwe directeur van het ECAL, Hans Berende, en afgesloten met een fraai verhaal in het dialect van Joop Hekkelman.

Oer 57 (uitgave oktober 2025)

Om te beginnen interviewde Zutphenaar Gosse Koolstra de 94-jarige Liesbeth ter Beek over het bombardement op Zutphen op 14 oktober 1944. Vivian Lammerse sprak met Frans Helmich over het onlangs uitgekomen oorlogsdagboek van diens vader, Werner Helmich, de laatste heer van Huize Baak. Zij bracht daarnaast een bezoek aan landgoed De Wiersse, gelegen tussen Ruurlo en Vorden, en sprak met Mary Gatacre over de onlangs gewonnen VriendenLoterij Kasteelprijs 2025.

Mirjam van Velzen-Barendsen dook in de geschiedenis van gymnastiekvereniging Olympia en diepte daarbij ook prachtige foto’s uit het archief op. Eveline Rombouts verrichtte eerder onderzoek naar de rol van naoberschap in Nederland en schreef hierover een verhelderend artikel dat een nieuw licht laat schijnen over het fenomeen. De rubriek In Beeld staat in het teken van het 150-jarige bestaan van de schutterijen in het Liemerse Didam. Samen met Gerry de Reus van schutterij De Eendracht is een selectie gemaakt van beelden uit een recente jubileumuitgave en voorzien van korte bijschriften.

Wilke Schram blikt in zijn artikel terug op de geschiedenis van de boterproductie in Zutphen, Henk Meinen dook in de recente familiegeschiedenis van de Winterswijkse ondernemersdynastie Lückman en tekenaar/schilder/schrijver Jan Baggen vertelt aan de hand van zijn tekeningen en schilderijen over de oorsprong van rivier de Berkel. We sluiten deze editie af met een kort verhaal van Lex Schaars over ’t Peerd en een artikel van Wouter Derksen over Arie Nijenhuis wiens schilderijen in een tentoonstelling in de Walburgiskerk in Zutphen zijn te bezichtigen.

Oer 56 (uitgave juni 2025)

 In deze editie trapt Derk Jan Verstand in de rubriek Aan ’t woord af en blikt hij terug op het leven van de Hovense Herman Kip. Deze boer annex kunstenaar woonde in zijn boerderij midden in het dorp ‘aan de andere kant’ van den Iessel. Hij was een markante persoonlijkheid die alles wat hij in en om huis bezat voorzag van schilderwerken. De boerderij is inmiddels een museum en trekt jaarlijks een keur aan bezoekers. Leendert van Prooijen zet de spotlight op de carrière van Hennie Hondeveld, een van de eerste vrouwelijke wielrenners in de Achterhoek. Rinus Prins zoomt in op de nalatenschap van de bekende admiraal van Napoleon, Carel Hendrik VerHuell. Henk Teeuwen vertelt het verhaal van 20 Joodse psychiatrische patiënten die in 1943 uit Zutphen en Warnsveld werden weggevoerd.  

Ellen van den Brink dook in het archief van de bekende fotograaf Hugo Jaartsveld en selecteerde een mooie reeks foto’s van De Graafschap voor de rubriek In Beeld. Daarna volgt het verhaal over jongerencentrum DéBarak in Zutphen, geschreven door Boudewijn Bleekman. De uit Groningen afkomstige Geert Jan Bijl vond zijn plek als kunstschilder in de Achterhoek en Wouter Derksen beschrijft zijn levensverhaal op zijn bekende passievolle wijze. De familie Wink uit Doetinchem, bekend als verkopers van studieboeken, staat centraal in de rubriek Onze voorouders, Anne de Jong brengt enkele toeristische plattegronden In kaart en de rubriek Waterwerk staat in het teken van waterbeheer rondom Winterswijk.

Oer 55 (uitgave april 2025)

Deze editie staat gedeeltelijk in het teken van de Tweede Wereldoorlog. Wim Knaake schetst in zijn artikel een beeld van de oorlogsjaren in Steenderen. Het geeft inzicht in welke mate de oorlog van invloed was op het dorpsleven. Een kleine geschiedenis die vandaag de dag nog terug te vinden is in monumenten en herdenkingsstenen. De rubriek In beeld geeft een fotografische bloemlezing van de bevrijding van de Achterhoek.  We vieren dit jaar nog iets anders: het 50-jarige bestaan van Normaal. Jan Colijn beschrijft de turbulente beginjaren, de faillissementen, de herrijzenis van de band en de impact die Normaal heeft gemaakt op het platteland van Nederland. Het artikel is rijkelijk voorzien van prachtige foto’s van de bekende fotograaf Hugo Jaartsveld.

Henk Meinen, de vaste auteur van de rubriek Voorouders, schrijft over vier generaties Lurvink, de borstelmakers uit Aalten. Bovendien vertelt hij over de bestaande en inmiddels verdwenen molens van Winterswijk. Michel Hoenderboom dook nog verder terug in de tijd en beschrijft de bestrijding van de ziekte de Rode Loop in de 18e eeuw. Ellis Breukelaar schrijft in ’t plat aover de niejjoorsvesite thuus, Mirjam van Velzen geeft een inkijkje in haar zoektocht naar de familienaam Poppinck en archeoloog Arjan den Braven geeft een korte uiteenzetting over de geschiedenis van de IJsselkade in Zutphen. Tot slot legt Davy Kastelein aan de hand van een kaart van het Graafschap Zutphen uit de 18e eeuw uit hoe het gebied bestuurlijk in elkaar stak.

Oer 54 (uitgave december 2024)

Deze editie staat bol van het ‘boekennieuws’. In de eerste plaats laat Anita Kamperman in de rubriek Boekenniejs steevast vijf titels de revue passeren. In de rubriek Prikbord wordt kort aandacht besteed aan het nieuwe stripboek én magazine over de Slag om Grolle. Daarnaast volgt een korte beschrijving van het nieuwe jaarboek van ECAL. In beeld staat deze keer volledig in het teken van mannenkoren in de Achterhoek en Liemers. Dirigent Esther Gotink-van der Heijden schreef hier een boek over. Foto’s uit de uitgave zijn opgenomen in deze rubriek. Bennie Eenink uit Halle schreef eerder een boek over de geschiedenis van zijn dorp. Hij verhaalt in zijn artikel over de prominente rol die de molen daarin speelde. Peter Bresser en Willem Willemsen vertellen uitgebreid over hun lijvige uitgave over de geschiedenis van Terborg. Op basis van onderzoek van geschreven bronnen alsmede van kaarten zijn zij tot nieuwe inzichten gekomen.

Onderzoek is ook wat Joost Dijksman uit Almen graag wil, namelijk naar de crypte die zich in de dorpskerk bevindt. Hij vertelt zijn verhaal aan Sander Grootendorst. Hedwig Berendsen-Hooman laat tante Doortje uit Velswijk aan het woord over haar bewogen familieleven, Mirjam van Velzen-Barendsen beschrijft een moord in Netterden, Constant Willems maakte een reconstructie van het superkanon de Grote Busse die de stad Zutphen ooit heeft aangeschaft en Wouter Derksen richt zich in zijn artikel op een vijftal IJsselkunstenaars. Tot slot levert Eddy Geurtsen uut Hengel een mooie bijdrage in het dialect over ’t peerd en maakte Marcel Kuster op basis van een kaart van Nicolaes van Geelkercken een reconstructie, waardoor een duidelijk beeld ontstaat van de Achterhoek in de 17e eeuw.

Oer 53 (uitgave oktober 2024)

Deze editie start met het verhaal over Frederik Andreas (Frits) Kunst. De vader van Frits start eind negentiende eeuw een leerbewerkingsbedrijf in Terborg. Frits treedt in zijn vaders voetsporen als hij in 1922 in de oude smederij in de Hooge Molenstraat in Doetinchem start met de fabricage van lederwaren. In hetzelfde jaar opent hij een lederwarenwinkel in de Boliestraat. Rond diezelfde tijd zien Mozes de Wolff en vader en zoon Salli en Salomon Gokkes in Doetinchem en Carel Engelbert Julius Röntgen in Zutphen, door de afschaffing van accijns op inlandse vruchtenwijnen, volop mogelijkheden om cider te verkopen in Nederland.

Verder terug in de tijd, al vanaf de middeleeuwen, vormde de Berkel een belangrijke handelsroute voor met name Zutphen. Verschillende Berkelcompagnieën probeerden de rivier bevaarbaar te houden. In het midden van de 18e eeuw werd in dat kader de rivier in kaart gebracht. Het resultaat is twee meterslange kaarten waarop de Berkel tot in detail is weergegeven. Op basis hiervan werden verbeterplannen gemaakt die lang in de la bleven liggen. Zó lang dat de scheepvaart dusdanig haar betekenis verloor en van de plannen niets meer terechtkwam.

In deze editie van Oer staat verder het tweede deel over de nieuwsprenten van de inname van Maurits in 1591 van Zutphen door Anne de Jong, schetst Wilke Schram de geschiedenis van De Mars eveneens in Zutphen, duikt Wouter Derksen in het oeuvre van de Steenderense kunstschilder Tineke Roorda en blikt Mirjam van Velzen met enkele oud-leerlingen terug op hun tijd op de Nijverheidsschool in Lochem. Tot slot interviewde Sander Grootendorst Bert Scheuter uit Varsseveld, de net 70 geworden columnist (van de Gelderlander) en dichter.

Oer 52 (uitgave juni 2024)

In deze editie beschrijft Karel Berkhuysen aan de hand van foto’s van Jan Massink het leven gedurende de oorlog in Doetinchem. Sabine Nijland presenteerde dit voorjaar een boek over haar familie in de jaren 30, tijdens de oorlog en gedurende de wederopbouw in Megchelen. We weten allemaal dat via het dorp de geallieerden onze Achterhoek hebben bevrijd, maar dat ging wel gepaard met veel geweld. In het openingsinterview vertelt Frederiek Jeletich-Visser over haar boek over de Joodse schilder Max van Dam. Een indrukwekkend verhaal.

Maar deze editie van Oer biedt nog veel meer: August Hans den Boef verdiept zich in de roman Het overspelige gras van Louis Ferron, die zich voor het verhaal liet inspireren door landgoed Engbergen in Hummelo in de vorige eeuw. Wim van Heugten beschrijft het leven van de Liemerse kunstschilder Piet Leijsing en Henk Meinen zoomt in op de kunstzinnige levens van vader en zoon Knaake uit Zelhem. Leendert van Prooije verrichtte lange tijd onderzoek naar de tollen van de Oost-Gelderse rivieren en geeft een fraaie samenvatting van zijn bevindingen. Wilke Schram richt zich in zijn verhaal op de visserij in en om Zutphen en Freek Grotenhuis dook in de geschiedenis van de Bollestuw in de Schipbeek bij Bathmen.

Oer 51 (uitgave maart 2024)

In de rubriek Kortom wordt ruimschoots aandacht besteed aan het plan van de Ridders van Gelre voor een Gelders Museum. Want zo zijn de ‘adellijke heren’ van mening: “De Gelderse geschiedenis verschilt op veel punten van de klassieke ‘vaderlandse geschiedenis’, die vaak het perspectief van Holland kiest. Het wordt tijd voor een museum met een Gelders perspectief.” De locatie voor dit nieuwe museum? Zutphen! Want: Hier liggen de wortels van de twee graafschappen waaruit de provincie is ontstaan.

Dit haakt overigens mooi aan bij het pleidooi van Wouter Derksen voor een Achterhoeks kunstmuseum. Derksen, een groot kenner en liefhebber van regionale kunst, pleit aan de hand van allerlei voorbeelden in zijn artikel voor de komst van zo’n museum. Sander Grootendorst had onlangs een gesprek met de transcriptiegroep 1724 die dat jaar volledig aan onderzoek onderwerpt. Zij hopen hiermee het dagelijkse leven in Zutphen in de 18e eeuw goed in beeld te kunnen brengen. Bjorn Storm, net afgestudeerd en inmiddels werkzaam als junior conservator bij Slot Zuylen, verhaalt over het leven van het personeel op Huis Verwolde in Laren. Maartje A.B. beschrijft het wel en wee omtrent de lange reizen van afgevaardigden van de Hanzesteden naar de Hanzedagen in het Duitse Lübeck, Menno Tamminga schetst het gevaarlijke leven van de verzetsmensen achter de Zutphense verzetskrant Frontloupe en Wim Knaake geeft een historische terugblik op de gemalen Spaensweert en de Grote Beek nabij Bronkhorst.

Tot slot neemt Mirjam van Velzen-Barendsen ons mee in de wereld van schrijfster Frauck Engelberts, legt Davy Kastelein aan de hand van een kaart uit hoe de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog hun verdedigingslinie hadden ingericht en zorgt Frans Miggelbrink voor de vrolijke noot - in het dialect - met zijn korte uiteenzetting over bijnamen.

Oer 50 (uitgave december 2023)

In 2011 fuseerden het Staring Instituut en het Achterhoeks Archief en gingen op in het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers. Met deze fusie gingen ook de twee periodieken Den Schaorpaol en Kwartier ter ziele. Oer, het cultuurhistorisch tijdschrift voor Achterhoek en Liemers, werd het nieuwe magazine van het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers, het Regionaal Archief Zutphen en het Waterschap Rijn en IJssel. De eerste uitgave verscheen in september 2011.

12,5 jaar later is hier de 50ste, extra dikke, editie. Sander Grootendorst is hiervoor half september afgereisd naar Doetinchem voor een lezing van onder andere Bert Wagendorp over (e)migratie en natuurlijk zijn trilogie over Abel Sikkink die het vertrouwde Winterswijk inruilde voor het verre Amerika. Willem J. Ouweneel schetst een overzichtelijk beeld van de herkomst van onze feestelijke tradities. Davy Kastelein verhaalt over het leven van de middeleeuwse zeerover Splinter Loeff die in Zutphen een gewoon burgerbestaan probeerde op te bouwen. Verderop in het magazine beschrijft Davy de oudste kaart van de Achterhoek en Liemers: de Peutingerkaart. Wim van Heugten beschrijft het ceremoniële dorpsleven in het Liemerse Ooy; Michel Hoenderboom dook in de financiële afwikkeling van een stadsbrand in Lichtenvoorde; Ellen ten Brink doet een bijzondere ontdekking op de expositie over Misset-tekenaars; Leendert van Prooijen schreef een boeiende bijdrage over de Lochemse schaatsgoeroe Jan Bolt en Sander Grootendorst dook nogmaals in de geschiedenis en huidige activiteiten van het waterschap. Arie Ribbers sluit ons magazine af met een kolderiek verhaal in het dialect over de familie Kolkman.

Oer 49 (uitgave oktober 2023)

Willem J. Ouweneel verhaalt over heidense gebruiken die eeuwenlang ‘hartnekkig’ in ere werden gehouden. August den Boef beschrijft Jan Ligtharts indrukken van de Achterhoek en Carol Jan Klok portretteert de bekende schrijver J.F. Oltmans die het laatste deel van zijn leven in Steenderen verbleef. Leendert van Prooije dook in het timmermansboek van Florijn en Slotboom en schets een treffend beeld van de boerderijbouw in en om Olden Eibergen in de 18e eeuw. Archeoloog Davy Kastelein beschrijft de kazematten in Doetinchem en Sander Grootendorst sprak uitgebreid met Louis Lansink van het Waterschap Rijn en IJssel over de rol van de waterwegen in de Achterhoek en Liemers.

Sander interviewde daarnaast Theo Rougoor en besprak met hem de voorliefde voor geschiedenis in Doetinchem. Arno Weltjens geeft in zijn artikel een rondleiding langs jugendstilmonumenten in Winterswijk.

Nieuw is de rubriek Onze voorouders waarin Sharon Maandag samen met Ellen ten Brink, beide werkzaam bij ECAL, de levenslopen van Hent Derksen en Hendrik Wennekes beschrijft. De eerste diende als zoeaaf in het Pauselijke leger, de tweede meldde zich als soldaat voor de mobilisatie.

Overigens biedt voor veel liefhebbers van genealogie de rubriek 'Onze voorouders' een uitgelezen kans een artikel over hun voorouders in te dienen, met natuurlijk prachtig beeldmateriaal. Schroom niet en stuur een mail naar info@oermagazine.nl en wie weet staan uw/jouw voorouders in de komende edities van Oer.

Oer 48 (uitgave juli 2023)

Leendert van Prooije schreef een tweede verhaal over de houtvlotterij in Oost-Gelderland, ditmaal specifiek over de rivieren de Berkel en Oude IJssel. Boudewijn Bleekman schreef een prachtig verhaal over koperfabrikant Ton Ketting die uit liefde voor de wielersport een succesvolle ploeg weet neer te zetten. Met als ultieme geluksmoment het goud van ‘zijn’ renner Hennie Kuipers tijdens de Olympische Spelen in München (1972). Willem Ouweneel schetst een beeld van de heksenvervolging in de Achterhoek en Liemers.

Carol Jan Klok maakte een portret over Baron van Heeckeren die zich als een van de eerste in deze regio waagde aan de nieuwe techniek van fotografie. August den Boef heeft zich verdiept in de combinatie Jan Ligthart en de Achterhoek, Nico Stronks en Gosse Koolstra schreven een mooi en persoonlijk artikel over kaartenverzamelaar Arie de Zeeuw en Davy Kastelein verhaalt over de Spitholterbrug nabij Almen. Tot slot interviewde Sander Grootendorst Daphne Maas en Godfried Nijs over het nieuwe Nationaal Museum Tachtigjarige Oorlog in hartje Groenlo. Het verhaal van de strijd tijdens deze vrijheidsoorlog in Oost-Nederland staat centraal.

Personen

Archief

Bouwdossiers

Beeld & Geluid

Bibliotheek

Educatie